راهنمای حقوق محیط زیست

عدالت،حاکمیت وقانون راهبردی اساسی برای محیط زیست پایدار جهانی

نگاه حقوقی ریو+20 به توسعه پایدار

سبحان طیبی[1]

پژوهشگر حقوق بین الملل

 

چکیده:

اجلاس ریو+20 در حالی از20ژوئن 2012(31خرداد ماه1391) آغاز به کار می کند که به دنبال اهدافی مشخص در مسیر توسعه پایدار جهانی است وبا محوریت اقتصاد سبز،توسعه پایدار وحاکمیت بین المللی زیست محیطی گام های موثر برمی دارد.این گردهمایی عظیم جهانی روند کاری خودرا بر اساس اصول بنیادین عدالت، حاکمیت،قانون وتوسعه پایدار پایه گذاری کرده ودر انتظار مساعدت حاکمان جهانی واعضای ملل متحد در جهت دستیابی به توسعه نوین پایدار در قرن21 وحکومت جهانی قانون می باشد.ریو+20 به دنبال تحقق اهدافی همچون:مشارکت در اصول توسعه پایدار،ارزیابی اجر ای نتایج اجلاس جهانی توسعه پایدار در بیست سال گذشته با تمرکز بر شناسایی ومقایسه تجارب در جهت تقویت رعایت واجرای قوانین ملی وبین المللی زیست محیطی، بررسی اقدامات در جهت دستیابی به اولویت های پایدار، رسیدن به عدالت اجتماعی وتوسعه پایدار است.اگرچه اعضای جامعه جهانی بایستی فراتر از ریو+20 بیندیشند وبه دنبال تثبیت یک چارچوب مستحکم در جهت تقویت قواعد بین المللی زیست محیطی وارائه راهکارهای موثر در چارچوب سیاست زیست محیطی برای آینده جهان باشند.حال در آستانه برگزاری این رویداد بزرگ زیست محیطی در عرصه جهانی به روند شکل گیری واهداف مد نظر این کنفرانس می پردازیم.

کلید واژگان: اجلاس ریو+20،محیط زیست جهانی، توسعه پایدار،نشست های مقدماتی.

مقدمه:

باوجود برگزاری کنفرانس های بین المللی بسیار وتحولات مهم در زمینه حقوق محیط زیست،این مقوله محدود به چارچوب موثر در جهت توسعه پایدار گردیده وجوانب دیگر کم رنگ تر نمایانده شده است. در واقع تمامی تلاش های جهانی در حوزه محیط زیست در راستای اجرای موثر قوانین بین المللی زیست محیطی جهت بهبود وضعیت کلی محیط زیست جهانی می باشد.این روند نیازمند عزم قاطع دولت های جهان به سوی توسعه نوین پایدار بر محوریت توسعه پایدار،حاکمیت بین المللی زیست محیطی واقتصاد سبز می باشد که همانا مشارکت آگاهانه در جهت اجرای قوانین بین المللی را به منظور جلوگیری از تهدیدهای پیش روی محیط زیست جهانی و اشاعه حفاظت از منابع طبیعی وتوسعه پایدار می طلبد. با این وصف  کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل متحد از قریب دو سال پیش در حال سازماندهی اجلاس سران زمین تحت عنوان ریو+20 با موضوع اقتصاد سبز و فقر زدایی و همچنین چارچوب نهادینه توسعه پایدار  می باشد.[2]هدف کلی از این گردهمایی  جهانی ایجاد چشم انداز مشترک و اصول مورد توافق کسانی است که با کلیت موضوع موافق هستند که هدف غائی آن هدایت به سوی نگاه ویژه به قوانین زیست محیطی ودستیابی به توسعه پایدار است. نقش و روابط درونی قانون،عدالت وحاکمیت به عنوان ابعاد اساسی وبنیادی پایداری محیط زیست وهمچنین سازگاری با محیط زیست به عنوان جزء لاینفک قانون، عدالت وحاکمیت برای توسعه پایدار مهمترین دیدگاه شرکت کنندگان در این اجلاس خواهد بود.

(www.unep.org/dec/worldcongress/objectivesexpectedoutcome.asp/20-5-2012)

 

همچنین شرکت کنندگان دیدگاه ها ونظرات خود را در رابطه با چشم انداز آتی محیط زیست جهانی وتوسعه نوین پایدار ابراز داشته وتجربیات خود را در خصوص اجرای موثر قواعد زیست محیطی وسیاست های کاربردی در این زمینه به اشتراک می گذارند.کنفرانس ریو+20نقطه نهائی تصویب تصمیم گیری های نشست های مقدماتی حقوقی خواهد بود که اولین جلسه مقدماتی در کوالالامپور ودومین نشست در بوینس آیرس برای نهائی کردن ساختار کنفرانس وموضوعات مورد بحث برگزار گردید.

(www.unep.org/DELC/worldcongress/about.asp/20-5-2012)

به هر حال اجلاس ریو+20 درراستای بزرگداشت چهلمین سالگرد کنفرانس استکهلم1972 وبیستمین سالگرد کنفرانس ریو1992در سطح سران دولت ها ونمایندگان عالیرتبه کشورها وسازمان های بین المللی ونهادهای غیردولتی با تاکید بر تجدید تعهد سیاسی به توسعه پایدار،ارزیابی پیشرفت های موجود در جهت توسعه پایدار،بررسی چالش های جدید ونوظهور زیست محیطی برگزار می گردد.در این راستا سه محور اصلی کنفرانس اقتصاد سبز در جهت توسعه پایدار باتاکید بر ریشه کنی فقر،چارچوب نهادینه برای توسعه پایدار وحاکمیت بین المللی زیست محیطی است.در این راستا کنفرانس ریو+20یک نقطه عطف وگام بسیار مهمی جهت دستیابی به توسعه پایدار وبهبود وضعیت محیط زیست جهانی می باشد.

(www.unep.org/dec/worldcongress/riobackground.asp/20-5-2012)

1-نشست کوالالامپور

نخستین نشست مقدماتی در خصوص کنفرانس جهانی عدالت،حاکمیت وقانون برای سازگاری با محیط زیست به تاریخ12و13اکتبر2011در مالزی با هدف آماده سازی جهانی از منظر حقوقی موضوعات مورد بحث در ریو برگزار گردید. در این نشست بیانیه هائی ارائه گردید که رویکرد آنها درباره اندیشه اولیه در رابطه با کنفرانس ریو در راستای عدالت،حاکمیت وقانون،شکاف ها در اجرای قوانین زیست محیطی در سطح ملی،منطقه ای وجهانی،شکل گیری یک سیستم اداره امور بین المللی زیست محیطی،اداره موثر ملی محیط زیست،اداره امور محیط زیست واقتصاد سبز،چگونگی اجرای قوانین زیست محیطی جهانی،الویت های اساسی پایدار برای نسل های آینده وحقوق بشر ومحیط زیست بوده است.

(www.unep.org/DELC/worldcongress/kualalampurmeeting.asp/20-5-2012)

مهمترین دیدگاه شرکت کنندگان متشکل از قضات، ضابطین حقوقی و حقوق دانان در نشست مقدماتی مالزی عبارتند از:

 

×نقش نمایندگان حقوقی جوامع بزرگ در پیشبرد تلاش ها ملی وبین المللی در جهت اهداف پایدار زیست محیطی

×استفاده از قوانین بین المللی زیست محیطی در جهت توسعه پایدار

×نگاه ویژه به عدالت اجتماعی وارزیابی اثرات زیست محیطی اصول مربوط  دسترسی به اطلاعات،مشارکت عمومی وبرخی ملاحظات زیست محیطی،توسعه تصمیم گیری های قضائی واستفاده گسترده تر از ممیزی زیست محیطی

×به رسمیت شناختن عدالت زیست محیطی در جهت ریشه کنی فقر وجلوگیری از تخریب محیط زیست وکاهش تغییرات آب وهوائی

×استفاده وتقویت ظرفیت های موجود در جهت پایداری زیست محیطی

×تقویت پایه های حقوقی برای توسعه پایدار محیط زیست وحقوق بشر

×اصلاح توافق نامه های زیست محیطی در کمک به روند توسعه زیست محیطی

×تقویت حاکمیت بین المللی زیست محیطی در جهت پایداری

×رفع چالش های مربوط به امنیت غذائی،انرژی،بهداشت،کشاورزی،آب وکاهش فقر

×نیاز به یک سیستم یکپارچه در جهت تثبیت توافق نامه های چند جانبه زیست محیطی

×استفاده بهینه از تکنولوژی

×اتحاد نظام جهانی در خصوص محیط زیست،صلح وامنیت بین المللی

×سیاستگذاری،ارزیابی ،تامین مالی،فن آوری در جهت رسیدن به توسعه پایدار

×ظرفیت سازی در سطح ملی به منظور افزایش همکاری های ملی ومنطقه ای بااستفاده از موافقت نامه های چند جانبه زیست محیطی

×ایجاد ساختار جدید تحت عنوان سازمان محیط زیست جهانی[3] وترویج همکاری با سازمان تجارت جهانی وحمایت عمومی از ساختار جدید براساس برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد

×تشویق در جهت توسعه تدریجی حقوق محیط زیست وتوسعه این مقوله در قوانین اساسی کشورها

×مساعدت وهمکاری منطقه ای وبین المللی وبه اشتراک گذاری تجربیات زیست محیطی ونگاه ویژه به قوانین بین الملل محیط زیست،قواعد عرفی ومعاهدات

×به رسمیت شناختن نهادها در سطح ملی وپیاده سازی سازوکار وفرآیند پاسخگوئی به اجرای قوانین زیست محیطی

×فراهم آوردن سازوکارهای مقابله با جرایم زیست محیطی وایجاد دادگاه های تخصصی مربوط به مسائل زیست محیطی

2- نشست بوینوس آیرس

دومین نشست مقدماتی در خصوص عدالت، حاکمیت وقانونگذاری زیست محیطی اجلاس ریو+20 به تاریخ 23و24 آوریل 2012 درآرژانتین با هدف پیشبرد بحث های نشست اول واجماع در خصوص مباحث مربوط به عدالت،حاکمیت وقانون جهت آماده سازی سند کنفرانس ریو برگزار گردید.در این نشست بیانیه هائی پیرامون مبحث اقتصاد سبز،توسعه پایدار،ریشه کنی فقر وچارچوب موثری برای توسعه پایدار ارائه گردید.اهم نظرات ابراز شده در دومین نشست عبارتند از:

×ابراز نگرانی دررابطه با تخریب محیط زیست طبیعی،زیست بوم ها ومنابع حیاتی طبیعی

×عدالت اجتماعی،حاکمیت زیست محیطی وتوسعه حقوق محیط زیست

×به رسمیت شناختن حاکمیت قانون،استفاده از استانداردهای مناسب در شفافیت مسائل،حفاظت وارتقاء حقوق بشر،تعهد به حقوق نسل ها،دستیابی به توسعه پایدار واقتصاد زیست محیطی

×تاکید برنقش قانون به عنوان یک ابزار باارزش

×دسترسی به اطلاعات

×نگرانی از عدم اجرای دستاوردهای مهم زیست محیطی ومغفول ماندن کنوانسیون ها ومعاهدات زیست محیطی

×بهبود اثر بخشی حاکمیت زیست محیطی برای دستیابی به توسعه پایدار وعدالت اجتماعی وحمایت موثر از نهادهای بین المللی زیست محیطی

×تخصیص منابع کافی وتعهد به بالا بردن سطح آگاهی وتقویت ظرفیت های آموزشی به ویژه در کشورهای در حال توسعه واجرای رژیم های حقوقی

×نگاه ویژه به عناصر اصلی کنفرانس از جمله عدالت اجتماعی ومحیط زیست پایدار،چالش های زیست محیطی در سطح ملی،منطقه ای وجهانی وآینده حقوق محیط زیست

3-اجلاس جهانی ریودوژانیرو

اجلاس ریو+20در سطح سران دولت ها و نمایندگان عالیرتبه با امعان نظر به اهدافی همچون تجدید تعهد سیاسی در جهت نیل به توسعه پایدار،ارزیابی پیشرفت های عمده در توسعه پایدار،بررسی چالش های نوظهور زیست محیطی با محوریت اقتصاد سبز وریشه کنی فقر،توسعه پایدار وحاکمیت بین المللی زیست محیطی از تاریخ20ژوئن2012 در برزیل برگزار خواهد شد.

از کنفرانسی که به نظر می رسد برپایه عدالت،حاکمیت وقانون وسازگاری آن با محیط زیست طراحی شده نتایج ذیل انتظار می رود:

×مشارکت فعال در نیل به توسعه پایدار

×ارزیابی پیشرفت اجرای قوانین ملی وبین المللی

×حمایت موثر از حاکمیت زیست محیطی درجهت بهبود سازی توسعه پایدار

×نیل به عدالت اجتماعی،حقوق وکرامت انسانی

(www.unep.org/DELC/worldcongress/objectivesexpectedoutcome.asp)

این اجلاس دارای یک کمیته مشورتی بین المللی که نمایندگان عالیرتبه کشورها درآن به مشارکت می پردازند ودارای یک کمیته اجرائی وراهبردی است ودراین راستا دبیرخانه یونپ به لحاظ فنی وپشتیبانی کمیسیون توسعه پایدار را حمایت می کند.

دراین راستا اجلاس توجه ویژه ای به مبنای عدالت زیست محیطی وحقوق بشر محیط زیست و نیز عدالت اجتماعی وحاکمیت زیست محیطی پایدار خواهد داشت. همچنین در رابطه با حاکمیت به مواردی چون:شکل گیری چارچوب حاکمیت بین المللی برای محیط زیست پایدار،ارتباط بین چارچوب حاکمیت زیست محیطی واقتصاد سبز،حاکمیت ملی زیست محیطی موثربعنوان کلید توسعه پایدار، افزایش نظارت حاکمیت زیست محیطی برای توسعه پایدار،بهبود عملکرد ملی در ارزیابی زیست محیطی وحمایت بهتر از حاکمیت ومدیریت ،قانون،شکاف در اجرای قوانین محیط زیست در سطح ملی،منطقه ای وجهانی وایجاد دوگانگی مابین قوانین ملی وجهانی محیط زیست توجه خواهد داشت.

(www.unep.org/DELC/worldcongress/backgrounddocs.asp)

دراجلاس ریو یکی از اولویت های بسیار مهم وفراگیر پرداختن به موضوع حاکمیت بین المللی در جهت توسعه پایدار می باشد که در این راستا جهت اصلاح چارچوب،پیشنهاداتی بررسی می شود:

×تغییر کمیته توسعه پایدار به شورای توسعه پایدار تحت نظر مجمع عمومی سازمان ملل متحد

×تغییر شورای قیمومیت سازمان ملل به شورای توسعه پایدار تحت نظر شورای امنیت که به چالش های توسعه از جمله تغییرات آب وهوائی می پردازد.به نظر می رسد تقویت چارچوب سازمانی بین المللی برای توسعه پایدار یک فرآیند تکاملی است وبایستی این ترتیبات حفظ شود وشکاف مربوطه مورد بررسی قرار بگیرد وابعاد اقتصادی،اجتماعی وزیست محیطی توسعه پایدار در دستور کار باشد.

(United Nations.2002. http://www.un.org/esa/sustdev/documents/WSSD_POl_DD/English/poltoc.htm)

در واقع بنیاد اجلاس جهانی ریو براساس حاکمیت پایدار زیست محیطی بنا شده است واین یک مسئله روشن وواضح است.آنچنانکه برزیل در نامه ارسالی جهت برگزاری کنفرانس ریو به دبیر کل سازمان ملل اعلام داشته که با وجود اجماع بین المللی ونیاز به افزایش همکاری وهماهنگی میان سازمان های بین المللی وتوافق نامه های زیست محیطی بایستی حرکت یکپارچه وگسترده به سمت توسعه پایدار وجود داشته باشد وبایستی به دنبال نقش  شورای توسعه پایدار باشیم.

(http://www.un.org/esa/dsd/dsd_aofw_ni/ni_pdfs/htm_submissions/eu.pdf)

باتوجه به مهم واساسی بودن این مسئله بایستی به نکات ذیل در جهت تداوم آن توجه نمود:

×تاثیر بر امنیت/اقدام موثر

×سیاست/علوم/دانش جهانی

×روش حاکمیتی

×روند اجرائی وتامین مالی

×مشارکت

(Dodds.2010. http://www.earth  summit 2012.org/p5)

4-کنفرانس ریو+20 وحمایت از محیط زیست بین المللی

نگرانی های موجود در خصوص استفاده از توسعه پایدار به عنوان یک چارچوب عالی درزمینه حفاظت از محیط زیست بین المللی بیشتر به این دلیل است که امروزه اکثریت شاخص های زیست محیطی کماکان در حالت خطرناکی وجود داشته واین مساله از استانداردهای جهانی کاملا به دور است.ازجمله چالش های پیش رو در حقوق بین الملل محیط زیست وجود تراکم معاهدات وناکارآمد بودن برخی ازآنهاست.[4]جامعه بین الملل نیازمند تجدیدنظر در رویکرد خود نسبت به مسائل زیست محیطی با تمرکز بر قوانین بین الملل محیط زیست است.

http://geodata.grid.unep.ir

رشدسریع کنوانسیون های بین المللی زیست محیطی از سال1972یعنی از زمان کنفرانس استکهلم تاکنون،توسعه فعالیت های زیست محیطی رادر بر داشته اما نمی توان گفت تمام این فعالیت ها حتما در جهت حفاظت از محیط زیست جهانی بوده است.ازجمله این فعالیت ها ایجاد معاهدات متعدد بوده که این خود نگرانی هائی به دنبال داشته چراکه این معاهدات بعضا در تضاد باهم بوده واینکه برای اجرائی کردن برخی از معاهدات زیست محیطی مابقی معاهدات کارآئی خود را از دست می دادند ویا در جهت رشد وتوسعه اقتصادی کلیه معاهدات نادیده گرفته شده اند.

(Weiss .1993.94)

بیست سال پیش در ریو نگرش های نظارتی نسبت به کنفرانس سازمان ملل متحد در خصوص محیط زیست وتوسعه امیدوارکننده بود ودولت ها بر همکاری های بین المللی تاکید داشته ودر خصوص کنوانسیون های تنوع زیستی وتغییرات آب وهوائی اقدامات موثری انجام دادند.در کنار این تحولات،تعهد جامعه بین المللی نسبت به توسعه پایدار افزایش یافت وطی 40 فصل بع عنوان نقشه راه به تصویب رسید وکمیسیون توسعه پایدار تاسیس شد.کنفرانس ریو+20 که یکی از محوریت های مهم آن توسعه پایدار است،به نظر می رسد نیاز به یک دستور کار جدی دارد آنچنانکه این مهم در20سال گذشته یعنی از سال1992 تاکنون محیط زیست را به فضای ایده آل خود نزدیک نکرده است.

(Anton .2012.67)

اجلاس جهانی ریو+20 قطعا با کنفرانس های گذشته متفاوت بوده آنچنانکه توسعه پایدار واقتصاد سبز با تاکید بر حفاظت ومدیریت منابع طبیعی همگام با توسعه اقتصادی واجتماعی در دستور کار قرار دارد.در این راستا هدف حمایت وحفاظت از محیط زیست جهانی با تمرکز بر دیپلماسی بین المللی زیست محیطی وقوانین بین المللی محیط زیست است.

اجلاس جهانی ریو+20 به دنبال اهداف مشخصی چون روند تکاملی قوانین ملی وبین المللی محیط زیست برپایه اصول بنیادی وزیر بنائی آنها وهمچنین اجرای آن،ترویج حاکمیت موثر ملی وبین المللی زیست محیطی،تقویت پیوند میان عدالت اجتماعی وپایداری زیست محیطی وارائه یک چارچوب جهانی در جهت همکاری های بین المللی ونهادینه کردن تعاملات جهانی می باشد واین در واقع نگاهی فراتر از اجلاس ریو+20 بوده که موجب تقویت حقوق محیط زیست می گردد.این کنفرانس جهانی دو چشم انداز بسیار مهم از جمله اقتصاد سبز در زمینه توسعه پایدار وریشه کن کردن فقر وهمچنین چارچوب سازمانی برای توسعه پایدار را در دستور کار داشته وبا این چشم انداز به دنبال آینده حقوق محیط زیست وبررسی فرصت ها ومسائل نوظهور،عدالت اجتماعی وپایداری زیست محیطی وچالش های حاکمیت زیست محیطی در سطوح ملی،منطقه ای وجهانی با تاکید بر بهبود واثر بخشی آن است.

(Getulio .2012.http://www.unep.org/DELC/Worldcongress/index.asp)

نتیجه گیری:

قانون در یک مفهوم گسترده،نقشی اساسی در شکل دادن به تغییرات رفتاری مورد نیاز برای دستیابی به پایداری زیست محیطی واجتماعی در زمینه توسعه پایدار ایفا می کند. در قرن 21 روشن کردن مسیر برای توسعه،بیمه کردن پایداری زیست محیطی واجتماعی است.تحولات حقوقی ونهادی در چهل تا پنجاه سال گذشته نشان می دهد که قوانین زیست محیطی در سطح ملی وبین المللی می تواند سهم قابل توجهی در جهت مشارکت پایدار بین محیط زیست وتوسعه پایدار داشته باشد.پتانسیل موجود در جهان ناپایدار می تواند هم الگو باشد وهم تخریب سریع محیط زیست ومنابع طبیعی را در پی داشته باشد.روند تکاملی توسعه پایدار پیوندی ناگسستنی با بقای بشر،عدالت اجتماعی،اخلاق پایدار وقانون که ابزار کلیدی برای تحقق مسیر توسعه پایدار زیست محیطی واجتماعی است،دارد. اجلاس بزرگ ریو+20  در واقع به دنبال یکدل کردن سران ملل متحد در جهت یکنواخت سازی قوانین بین المللی واجرای آن در سطح کلان جهت تحقق عدالت زیست محیطی است.تحقق همه جانبه توسعه پایدار آرمانی مهم برای این اجلاس محسوب می گردد چرا که بر پایه آن اقتصاد سبز وحاکمیت بین المللی زیست محیطی تثبیت می گردد.این ره آورد تلاش فعالان عرصه محیط زیست جهانی است که بایستی به نظاره بنشینیم ودستآوردهای عظیم این اجلاس را شاهد باشیم.

منابع:

-Anton Donald K(2012)The 2012 United Nations Conference on Sustainable Development and the Future of International Environmental Protection  Consilience : the journal of sustainable development  vol.7 Is s 1.

-Dodds Flix&Richard Sherman(2010) Stakeholder Forum for a Sustainable Future . Discussion paper1: International Governance for sustainable Development and Rio+20 . Initial Perspectives. For more Information see: http://www.earth  summit 2012.org.

-Lorenzetti Ricardo(2012) Buenos Aires statement second preparatory metting of the world congress on justice Governance and law for environmental sustainability .

-United Nations(2002)Johannesburg plan of implementation .internet: http://www.un.org/esa/sustdev/documents/WSSD_POl_DD/English/poltoc.htm.

-Weiss Edith Brown(1993)International Environmental Law: Contemporary Issues

And the Emergence of A new World Order: Georgetown Law Journal.

-Getulio Vargas Fundaco(2012)Announcement and Call for nominations Rio+20 UNEP.

http://www.unep.org/DELC/Worldcongress/index.asp

-zakri abdul hamid(2011) kuala lumpur statement. First preparatory meeting of the world congress on justice Governance and law for environment sustainability.

 

 

 

(www.unep.org/dec/worldcongress/objectivesexpectedoutcome.asp/20-5-2012)

 

(www.unep.org/DELC/worldcongress/about.asp/20-5-2012)

 

(www.unep.org/dec/worldcongress/riobackground.asp/20-5-2012)

 

(www.unep.org/DELC/worldcongress/kualalampurmeeting.asp/20-5-2012)

 

(www.unep.org/DELC/worldcongress/objectivesexpectedoutcome.asp)

 

(www.unep.org/DELC/worldcongress/backgrounddocs.asp)

 

(http://www.un.org/esa/dsd/dsd_aofw_ni/ni_pdfs/htm_submissions/eu.pdf)

 

(http://geodata.grid.unep.ir)