رامسر و افتخارات از دست رفته

روزنامه پول/شماره ۱۵۹۵/۱۲ بهمن ۱۳۸۸

متن از: محسن تیزهوش

آن هنگام كه بان كي مون،‌دبير كل سازمان ملل متحد، سال ۲۰۱۰ ميلادي را سال جهاني تنوع زيستي اعلام کرد و از آن به «جشن زندگي به روي كره زمين» نام برد؛ دوستداران محيط زيست در ايران نيز به اين فكر افتادند تا در اين سال جهاني و در ميان سكوت سازمان حفاظت از محيط زيست با پيشنهادات مختلف خويش فكري به حال تنوع زيستي ايران كنند.

حال در نخستین ايستگاه از اين سال، به روز جهاني تالابها رسيده ايم؛ روزي كه براي ما ايراني ها يادآور يكي از بزرگترين افتخارات ملي و جهاني محسوب میشود كه متاسفانه در آستانه ۴۰ سالگي تنها نامش براي ما باقي مانده است.

كنواسيون رامسر قديمي ترين ميثاق بين المللي است كه تاكيد به حفاظت از محيط زيست را در دستور كار خود قرار داده است. اين كنواسيون در ۱۳ بهمن ماه ۱۳۴۹ در ایران و در شهر رامسر شکل گرفت و به افتخار میزبانی ایران به نام رامسر به جهانیان معرفی شد. در حال حاضر بيش از ۱۵۲ كشور به عضویت اين كنواسيون در آمده اند. به این ترتیت دولت های عضو به تعيين و حفظ تالابهاي با اهميت بين المللي و بهره برداری خردمندانه ملزم شدند.

تالاب ها يكي از شگفت انگيزترين پديده هاي طبيعي محسوب مي شوند كه راز و رمز هاي بي شماري را در دل خود ناشناخته باقي گذاشته اند.به ديگر سخن،‌ ارزش اين اكوسيستم هاي آبي آنقدر بالاست كه اقتصاددانان و داشمندان ارزش خدماتي تالابهاي سطح جهان را ۴.۹ تريليون دلار برآورد كرده اند. ذخيره سازي آب،‌تعديل آب و هواي محلي، مهار فرسايش خاك و از همه مهم تر حفظ ذخاير ‍‍ژني گياهي و جانوري تنها بخش كوچكي از خدمات بي شمار تالابها به ما انسانهاست.

دكتر مزدك دربيكي متخصص محيط زيست با اشاره به وضعيت نچندان مطلوب تالابهاي ايران به "پول" مي گويد : فشارهاي زيادي بر روي تالابهاي ايران است كه عموما به دو بخش طبيعي و انساني تقسيم مي شوند. وی با اشاره به اقليم خشك و نيمه خشك ايران؛ کمبود منابع آبی در کشور و در نظر گرفتن تالابها به عنوان تامین کننده آب کشاورزی، صنعت و شهری را يكي از دلايل روند قهقرايي تالابها مي دانند.اين متخصص محيط زيست، سوء مديريت در بخش آب و مديريت ناكارآمد متولي تالابها( سازمان حفاظت از محيط زيست) را تاثير گذار ارزيابي كرده و معتقد است كه اين سازمان هنوز برنامه جامعی برای مناطق مدیریتی خود ندارد. وی همچنين مدیریت چندگانه بر تالابها به ویژه از سوی وزارت نیرو و جهادکشاورزی در كنار خشکسالی هاي پي در پي و تغییرات اقلیمی و اثر آن ها بر تالاب ها را از جمله دلايل تخريب اين اكوسيستم هاي ارزشمند معرفي كرده اند. دكتر دربيكي جواب اين سوال را كه آيا هنوز هم مي توان به حفظ و احياي تالابهاي ايران اميدوار بود را مشروط بر این که برای تک تک تالاب ها طرح جامع مدیریتی واقع گرا تدوین شود. یعنی طرحی که بر اساس راهنماها و ضوابط جهانی اما به صورت بومی شده تهیه شوند. این طرح جامع باید کلی نگر باشد یعنی تمام کارکردهای اکوسیستمی تالاب در نظر گرفته شود، ارزش گزاری دقیق اقتصادی صورت گیرد و نظرات و خواسته های منطقی تمام ذینفعان در آن لحاظ شده باشد. این طرح باید از سوی کارشناسان متخصص و کارکشته که از بخش ها و وزارتخانه های مختلف هستند تدوین شود یعنی محیط زیست، جهادکشاورزی، نیرو، بهداشت و ...در غیر این صورت بحثهای حفاظت تالاب هیچگاه اززش اجرایی و علمی نخواهد داشت.

تالابها به علت فراهم ساختن آب و شرايط مطلوب زيستگاهي و همچنين حمايت از اجتماعات انبوه گونه هاي پرندگان، پستانداران،‌ خزندگان،‌دوزيستان،‌ماهيان و بي مهرگان به درستي لقب گهواره تنوع زيستي را از آن خويش كرده است. در شرايط كنوني كه نجات تالابهاي كشور نياز به يك عزم ملي دارد، بايد به اين نكته اشاره كرد كه روابط پيچيده فرهنگي و اجتماعي بين مردم و تالاب ها برقرار است لذا توجه به نقش مـردم در برنامه هاي مديريتي و بالطبع حفاظتي تالاب ها، بخصوص در مناطق ساحلي از اهميت خاصي برخوردار است . ارتباطي كه متاسفانه سالهاست كمرنگ باقي مانده است. اين در حالي است كه در كشورهاي توسعه يافته، دولت ها با فـراهم نمـودن امكانات آموزشي، پژوهشي و تفريحي براي استفاده مردم زمينه هاي لازم در جهت حفاظت از تالاب ها را فـراهم مي نمايد.

در هفته اي كه گذشت وبسايت كنواسيون رامسر خبر از دومين جلسه هيات مديره مركز منطقه اي رامسر در آسياي مركزي و غربي داد. در سالهاي اخير مركز منطقه اي رامسر در آسياي مركزي و غربي به ثبت رسيد تا كاربرد همايش رامسر در آسياي غربي و مركزي را از طريق آموزش، تحقيق، حمايت و برنامه هاي آگاهي عمومي ارتقا بخشد. هدف از اين نشست، كه اوايل دي ماه سال جاري برگزار گرديد،‌بررسي كاركرد اين مركز در سالهاي اخير و يك برنامه عملي براي سال ۲۰۱۰ در منطقه مذكور بود كه توسط اعضاي اين مركز و معاونت محيط طبيعي سازمان حفاظت از محيط زيست برگزار گرديد. در آغاز اين جلسه دكتر صدوق از تنوع و اهميت تالابها در ايران سخن گفتند و همچنين خبر از ساخت يك مركز آموزشي براي اين مركز در شهر ساحلي رامسر دادند. از نتايج نهايي اين نشست مي توان به اجراي دو تا سه كارگاه آموزشي در يك سال آينده و تقويت نقش مردم در راستاي حفاظت از تالابها اشاره كرد.

این در حالی است که وضعیت تالابهای ایران در سالهای اخیر به ویژه ۲۳ تالاب بین المللی ایران به شدت بحرانی شده است. با اين همه هنوز هم مي توان براي حفظ و احياي اين گهواره هاي ارزشمند تنوع زیستی برنامه ريزي كرد، با اينكه درهاي دوزخ همواره گشوده است و پايين رفتن از آنها آسان،‌اما بازگشتن به سوي بهشت و روشنايي روز، رنج است و محنت بسيار..